Tanzania – biznesowa brama do Afryki Wschodniej

Afryka zdecydowanie zmieniła się w ostatnich dziesięcioleciach. Wschodzący rynek z populacją liczącą ponad miliard mieszkańców i znaczącymi zasobami naturalnymi, cieszy się coraz większą popularnością wśród inwestorów głównie z powodu wysokiej stopy zwrotu. Coraz częściej kontynent afrykański dostrzegany jest również przez polskie spółki. Swoich sił próbowały już takie przedsiębiorstwa jak  Ursus, Kulczyk Investment, Pietrucha Group, Grupa Azoty, Araj, ConsusGroup, czy Kopex Group. Zaangażowanie kapitałowe rozprzestrzenia się po całym kontynencie, natomiast uwaga inwestorów  rozpoczynających swoja przygodę, coraz częściej skupia się na Afryce Wschodniej między innymi na Tanzanii.

Dlaczego warto jest wybrać Tanzanię spośród tylu atrakcyjnych gospodarek w regionie? Motywy można podzielić na ekonomiczne, polityczne, ekonomiczne i geograficzne.

Motywy ekonomiczne

Tanzania jest szybko rozwijającą się gospodarką z najwyższym rocznym wzrostem PKB wśród gospodarek Afryki Wschodniej utrzymującym się na poziomie 7%, który według Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego utrzyma się przez kolejną dekadę[1]. Dane szacunkowe Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2018, wskazują wartość PKB  Tanzanii w cenach bieżących na 56,66 miliarda dolarów. Tym samym Tanzania zajmuje drugie miejsce w rankingu miernika dochodu narodowego w regionie Wielkich Jezior. Ponadto analiza danych wskazuje, że Tanzania jest w pierwszej dwudziestce (na pierwszym miejscu w regionie Afryki Wschodniej) najszybciej rozwijających się gospodarek świata[2]. Indeks wolności gospodarczej w 2018 roku plasuje Tanzanię na 10 miejscu (Rwanda miejsce 2, Uganda miejsce 5) w regionie Afryki Subsaharyjskiej w porównaniu z 17 miejscem w roku 2016[3]. Trwały wzrost gospodarczy i poprawiające się pozycje rankingowe są wynikiem reform gospodarczych i dostosowania polityki gospodarczej zorientowanej na rozwój społeczno-gospodarczy i transformacji gospodarczej.

W aspekcie ekonomicznym warto jest również podkreślić dostęp do regionalnych rynków Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej liczącej ponad 150 milionów ludności z regionalnym PKB szacowanym na 189,49 miliarda dolarów, jak również do Wspólnoty Rozwoju Afryki Południowej (Southern African Development Community – SADC) będącej blokiem handlowym liczącym 16 państw z łączną liczbą ludności osiągającą ponad 350 milionów, z PKB szacowanym na 643,40 miliarda dolarów[4]. W granicach obydwóch ugrupowań handel jest zwolniony z opłat wywozowych jak i przywozowych. Istotnym aspektem są również prace związane z połączeniem trzech bloków regionalnych SADC-EAC-COMESA tworząc Tripatite Free Trade Area (TFTA) oraz podpisanie przez większą część państw afrykańskich umowy African Continental Free Trade Area (AfCTA), które dadzą jeszcze większy dostęp do rynków afrykańskich. Kolejną umową jest African Growth Opportunity Act (AGOA), który pozwala na eksport towarów rolniczych i przemysłowych na teren Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej[5]. Na podstawie umowy z Kotonu Tanzania kwalifikuje się również do preferencji handlowych z Unią Europejską.  Ponadto jest członkiem Światowej Organizacji Handlu i Unii Afrykańskiej. Sektor finansowy jak i ramy inwestycyjne są dość przejrzyste, a rząd dokłada wszelkich starań by przepisy dotyczące inwestycji zagranicznych były uproszczone i usprawnione [6]. Akty prawne dotyczące rozwoju przemysłu i inwestycji w Tanzanii z 1996 roku są obecnie aktualizowane by uwzględniać zmiany, które zachodzą globalnie oraz by wspierać rozwój gospodarki przemysłowej w Tanzanii według drugiej fazy Pięcioletniego Planu Rozwoju (Five Year Development Plan II)[7]. Najważniejszymi produktami eksportowymi są towary podstawowe, a w szczególności złoto, tytoń, kawa, herbata, orzechy nerkowca, bawełna, i nieliczne produkty przemysłowe. Skala produkcji eksportowej ciągle wzrasta, głównie na rynkach regionalnych[8]. Dodatkowo zajmując się eksportem można liczyć na znaczne ulgi podatkowe[9]. Najważniejszymi partnerami Tanzanii w handlu zagranicznym są miedzy innymi Chiny, Indie, Emiraty Arabskie, Holandia, Niemcy i Japonia[10].   Ścisła polityka monetarna Banku Centralnego Tanzanii,  mająca na celu utrzymanie stabilności cen poprzez mechanizmy regulowania ilości pieniądza w obiegu, pozwoliła na utrzymanie inflacji na poziomie 5% w latach 2016-2017, która w maju 2018 spadła do 3,8%.[11]

Uwarunkowania geograficzne

Ważnym powodem wyboru Tanzanii jako rynku wschodzącego jest jej strategiczna lokalizacja. Dzięki swojemu położeniu Tanzania jest szlakiem transportowym, będącym łącznikiem  Oceanu Indyjskiego z sześcioma państwami śródlądowymi co daje jej miano „bramy transportowej” dla Afryki Wschodniej i Środkowej. Posiada porty głęboko wodne, a modernizacja portu Dar es Salaam pozwala na przyjmowanie dużych statków przewozowych. W związku z przeładowaniem portu Mombasa w Kenii, obydwa porty postanowiły zawiązać współpracę w celu przekierowania towarów do portów tanzańskich. Budowana jest również nowoczesna linia kolejowa z portu Dar es Salaam do Isaka na zachodzie Tanzanii w celu przyspieszenie transportu towarów i skrócenia odległości między portem a krajami śródlądowymi.

Tanzania dzięki swojej różnorodności geograficznej posiada możliwości do uprawiania różnego rodzaju produktów z sektora rolnego. Dostępne grunty orne oraz sprzyjające warunki pogodowe zapewniają możliwości inwestycyjne w produkcję rolną czy przetwórstwo rolne, których potencjał jest wciąż niewykorzystany. Z hektarów sklasyfikowanych jako uprawne jedynie 24% jest obecnie eksploatowane.  Tanzania posiada trzecią co do wielkości populację zwierząt hodowlanych  z niewykorzystanym potencjałem do przetwórstwa (30.5 milionów krów, 18.9 milionów kóz, 5.56 milionów owiec, i 32 milionów kur; wzrost roczny krów: 4.7%, kóz: 2.8% i owiec: 3.5%)[12]. Wskaźniki ekonomiczne wskazują na znaczny wzrost zarówno krajowego jak i regionalnego popytu na tanzańskie produkty zwierzęce, głównie z powodu rosnącej populacji[13] i jej wyższej zasobności. Prognozy wskazują, iż popyt na mięso wśród ludności Tanzanii potroi się do roku 2030 (obecna konsumpcja białka wynosi 50 g na osobę na dzień, a według FAO powinna wynosić 77 g; obecna konsumpcja tłuszczu wynosi 77 g na osobę na dzień, a według FAO powinna wynosić 79 g; obecna roczna konsumpcja mleka wynosi 47 l na osobę, a według FAO powinna wynosić 200 l; średnia roczna konsumpcja mięsa kurczaka wynosi 15 kg na osobę). Handel mięsem wciąż wzrasta, a niedostatki są uzupełnianie poprzez import głównie z Ameryki Południowej co stwarza znaczne implikacje logistyczne i trzykrotnie wyższą cenę za kurczaka niż w Stanach Zjednoczonych.  Warto również wspomnieć o rozwijającym się sektorze wydobywania minerałów i kamieni szlachetnych, który wybił Tanzanię na głównego producenta kamieni szlachetnych w regionie.  Zasoby naturalne pozwalają na inwestycje w przemysł, który jest głównym priorytetem wszystkich strategii rozwojowych mających na celu doprowadzenie Tanzanii w 2025 roku do statusu kraju o średnim dochodzie Odkryte złoża gazu ziemnego miały stać się głównym czynnikiem transformującym gospodarkę, jednak niedawna dekoniunktura na rynkach ropy i gazu ostudziła emocje Tanzańczyków. Jednak eksploatacja i wydobywanie gazu ziemnego są wciąż na bardzo wczesnym stadium rozwoju z ogromną możliwością inwestycyjną w przyszłości.

Czynniki polityczne

Pod względem politycznym Tanzania jest jednym z najbardziej pokojowych, a przede wszystkim stabilnych krajów Afryki. Od czasu uzyskania niepodległości, na jej terytorium, nigdy nie doszło do wewnętrznych konfliktów zbrojnych co odróżnia ją od państw sąsiedzkich. Od wprowadzenia pluralizmu politycznego wszyscy prezydenci byli wybrani do sprawowania rządów podczas wolnych wyborów odbywających się co pięć lat. Natomiast reformy systemowe na terytorium Tanzanii zostały uznane przez Bank Światowy jako jedne z najsprawniej wykonanych na kontynencie afrykańskim. Wygrana Johna PombeMagufuliego w wyborach prezydenckich w 2015 roku otoczona była hasłami walki z korupcją, poprawą funkcjonowania administracji publicznej i zarządzania zasobami publicznymi. „Lekką reką” Magufuli zwalnia zarówno Dyrektorów fundamentalnych departamentów jak i Ministrów swojego rządu. Według Reuters’a niepewność w związku z polityką rządu wpłynęła na spowolnienia w sektorze prywatnym co osłabiło decyzje inwestycyjne.

Możliwości sektorowo/gałęziowe

Gospodarka Tanzanii przyciąga przede wszystkim swoim zróżnicowaniem i wieloma możliwościami inwestycyjnymi, które pozostają niewykorzystane we wszystkich sektorach.  W związku z tym możemy je podzielić na sektory wiodące i sektory priorytetowe. Pierwsze z nich obejmują rolnictwo i przemysł oparty na rolnictwie, górnictwo, wydobycie ropy naftowej i gazu, turystykę i infrastrukturę. Sektorami priorytetowymi są natomiast energia, przemysł wytwórczy, przemysł chemiczny, rybołówstwo i leśnictwo, budownictwo i rozwój nieruchomości, doradztwo w zakresie zarządzania, rozwój zasobów ludzkich, radiofonii i telewizji oraz eksportu.

Produkcja

Jak wcześniej zostało wspomniane Tanzania oferuje bogate zasoby naturalne, które zapewniają mnóstwo surowców dla przemysłu wytwórczego, takich jak: bawełna – wykorzystywana w przemyśle odzieżowym i tekstylnym; żelazo – w produkcji stali, a także różne minerały i kamienie szlachetne. Uprzemysłowienie opiera się o  ostatnie odkrycia złóż gazu ziemnego, sody kalcynowanej i innych minerałów niezbędnych dla przemysłu paliwowego, gazowego i chemicznego, w związku z czym konieczna jest m.in. budowa instalacji do obsługi wydobycia gazu ziemnego. Ponadto popyt  na cukier przewyższa możliwości wytwórcze gospodarki. Niedobory w produkcji szacowane są na 200 000 ton, które łatane są za pośrednictwem importu. Luka popytowa pojawia się również w produkcji oleju jadalnego, którego w 2015 roku sprowadzono 60% z całej konsumpcji (roczne import wynosi ok 400 000 ton). Tanzania jest jednym z 20 krajów, które w najbliższej przyszłości będą oferować najwięcej możliwości firmom z branży towarów konsumpcyjnych na całym świecie, w szczególności w zakresie żywności i napojów. Szansą jest więc produkcja żywności (przetworów mlecznych, przetwarzanie i konserwację mięsa, ryb, owoców, warzyw, olejów i tłuszczów , przetworów mlecznych; produkcja produktów przemiału zbóż, skrobi i produktów skrobiowych oraz gotowych pasz dla zwierząt oraz podstawowe produkty konsumpcyjne takie jak: pieczywo, cukier, czekolada, makaron, kawa, orzechy i przyprawy) i napojów (produkcja butelkowanych i napojów bezalkoholowych, soków owocowych, piwa i win). Utworzenie SSE/EPZ, parków przemysłowych i centrów logistycznych daje szersze możliwości na skorzystanie z preferencyjnych warunków prowadzenia przedsiębiorstwa

Rolnictwo

Sektor rolniczy pozostaje centralnym elementem industrializacji Tanzanii, ponieważ zapewnia rynki dla produktów i surowców przemysłowych. Tanzania posiada 44 miliony hektarów gruntów ornych, z szacowanymi 29,4 milionami hektarów nadających się do irygacji. Znakomite grunty o zróżnicowanej roślinności z ponad 60 milionami hektarów odpowiednich do wypasu, pozwalają również na wzrost populacji zwierząt gospodarskich w tym rasy odporne na choroby i warunki naturalne. Mimo trzeciej co do wielkości populacji zwierząt hodowlanych w Afryce, lokalnie obrabia się  mniej niż 1% całego wyprodukowanego mięsa. Jednocześnie importowane są ogromne ilości mięsa przetworzonego. Niezbędne jest więc stworzenie nowoczesnych zakładów uboju,  przetwórstwa, nowych ferm, gospodarstw, dystrybucji pasz czy przedsiębiorstw specjalizujących się w wyrobach skórzanych. Jedną z perspektyw rozpoczęcia biznesu w tym sektorze jest utworzenie projektów typu joint venture z państwowymi (NationalRanching Company – NACO) i prywatnymi przedsiębiorstwami w celu modernizacji już istniejących ferm. W tym sektorze znów wrócimy do cukru i oleju jadalnego. Tanzania posiada 4 regiony wiodące, produkujące cukier, w których uzyskuje się pełną wydajność. Ze względu na orne gleby i klimat Tanzania ma jeden z najwyższych średnich zbiorów trzciny cukrowej na świecie  – 120 ton / ha. Gleba i topografia w docelowych strefach cukrowych są idealne do przemysłowej uprawy trzciny cukrowej i jej przetwarzania.  Przy dużych opadach deszczu i rzekach zasilanych płaskowyżami w głębi lądu, Tanzania ma jedną z najlepszych możliwości nawadniania w podregionie nie tylko przy produkcji cukru, ale również innych produktów rolnych. Rząd wydaje rocznie 150 milionów USD na import olejów jadalnych. Brak nowoczesnego sprzętu do ekstrakcji mechanicznej i nieefektywny sposób zwiększenia produktywności w rolnictwie uzależnił Tanzanię od importu oleju jadalnego mimo upraw słonecznika, bawełny, orzeszków ziemnych, soi i palm, które dzięki zwiększonej produkcji i efektywności mogą być wykorzystane do zakotwiczenia konkurencyjnego przemysłu spożywczego na rynku krajowym i regionalnym.

Górnictwo

Górnictwo umieściło Tanzanię na wyższej pozycji rankingowej afrykańskich gospodarek pod względem przyciągania bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Tanzania posiada  różnorodne złoża minerałów, metali i kamieni szlachetnych. Należą do nich: ruda żelaza, soda kalcynowana, węgiel, glina, uran, złoto, akwamaryn, granat, rubin, szafir, turmalin, diament i tanzanit. Eksport minerałów stanowił 1,37 mld USD całkowitej wartości eksportu Tanzanii w 2015 r. (tj. 24%), przy czym złoto stanowiło ponad 90% wszystkich minerałów. Większość zasobów jest eksportowana w ich surowej formie. Możliwości w tej gałęzi opierają się głównie na przetwarzaniu i obróbce metali i kamieni szlachetnych. Ponadto wyspecjalizowane przedsiębiorstwa mogą upatrywać swoich szans inwestycyjnych w utworzeniu zakładu rafinerii sody kaustycznej, produkcji rudy żelaza i stali, przetwarzaniu niklu, wydobyciu uranu czy inwestycje w huty minerałów.

Turystyka

Tanzańska branża turystyczna stanowi 17,5% PKB. Jest to szybko rozwijający się sektor oferujący wiele możliwości inwestycyjnych. Ponadto jest jedynym krajem na świecie, który przeznaczył ponad 25% całkowitej powierzchni na ochronę przyrody i innych zasobów. Istnieje 16 parków narodowych, 28 rezerwatów dzikich zwierząt, 44 obszarów kontrolowanych, 1 obszar chroniony i 2 parki morskie. Zasoby dzikiej przyrody Tanzanii są uważane za jedne z najatrakcyjniejszych na świecie i od wielu lat są powszechnie znane również przez polskich turystów. Branża rozwija się dynamicznie stwarzając coraz więcej możliwości inwestycyjnych. Przejawia się to we wzroście liczby przyjazdów turystów z 772 699 zarejestrowanych w 2010 roku do 1 284 270 w roku 2016. W rezultacie dochody z turystyki wzrosły z 1, 2 miliarda  USD do ponad 2 miliardów USD. Ministerstwo Zasobów Naturalnych i Turystyki ogłosiło wsparcie dla inwestycji w branży hotelarskiej w celu zwiększenia konkurencyjności sektora wśród głównych międzynarodowych destynacji. Perspektywy inwestycyjne obejmują budowę hoteli turystycznych w miastach, rezerwatach oraz wzdłuż linii brzegowej lądowej Tanzanii i piaszczystych wybrzeży wyspy Zanzibar (chociaż ciężko jest wykupić ziemie na własność, jest możliwość jej dzierżawy przez 99 lat).
Warte uwagi jest to, że w obszarach turystycznych jest stosunkowo mało miejsc rozrywkowych. Ponadto synteza ośrodka wypoczynkowego z transportem i obsługą wycieczek, daje pełen wachlarz możliwości z wysoką stopą wzrostu. W 2017 przychody z turystyki wzrosły do 2,2 miliarda USD.

Usługi

Istnieją olbrzymie możliwości w sektorze usług, w szczególności ICT, który jest jednym z najszybciej rozwijających się podsektorów w Tanzanii. W ciągu ostatnich 10 lat nastąpił szybki rozwój i transformacja rynku łączności. Rynek ICT zwiększył się pod względem liczby abonentów, różnorodności usług i rozszerzenia zasięgu. Sektor telekomunikacyjny przyczynił się do wzrostu PKB o 2,1%. Rynek telekomunikacji jest drugim co do wielkości rynkiem w Afryce Wschodniej z ponad 70% populacją korzystającą z telefonów komórkowych, co przekroczyło 40 milionów abonentów na koniec 2017 roku. Obecnie społeczność miejska posiada co najmniej dwa telefony komórkowe w celu tańszych rozmów między sieciami.  Działania komunikacyjne wciąż rosną w tempie 20% rocznie ze względu na wzrost aktywności w telefonii komórkowej. Od roku 2010 liczba abonentów telefonii komórkowej wzrosła o 89%. Internet natomiast jest w fazie wzrostu. Obecnie użytkowników internetu szacuje się na ponad 17 milionów co stanowi 34% populacji. 90% całkowitej liczby użytkowników korzysta z  internetu mobilnego nawet w domach. Szanse inwestycyjne daje udostępnianie i obsługa łączy do sieci prywatnych z wykorzystaniem kabli, łączności radiowej lub satelitarnej. Dostarczanie i działanie publicznej łączności ruchomej. Zapewnienie i działanie wspólnotowej telekomunikacji (wiejskiej i miejskiej). Sprzedaż i instalacja urządzeń końcowych. Naprawa i konserwacja urządzeń telekomunikacyjnych oraz okablowanie (np. telefoniczne zewnętrzne i wewnętrzne okablowanie dla budynków mieszkalnych, biurowych itp.).

Nieruchomości

Zakwaterowanie w Dar es Salaam i innych obszarach kosmopolitycznych za rozsądną cenę jest bardzo uciążliwe z powodu szybkiego wzrostu projektów gospodarczych, które przyciągnęły ogromną populację osób potrzebujących miejsca zamieszkania. Ceny najmu czy zakupu są wysokie na proponowane warunki. Przewiduje się, że połowa mieszkańców Tanzanii przeniesie się do centrów miejskich w ciągu najbliższych 20 lat, w związku z tym potrzeba jest rozbudowa w zakresie oferowania większej ilości kredytów mieszkaniowych i budowy domów, aby zaspokoić stale rosnące potrzeby mieszkaniowe Rozwój w tanzańskim sektorze budowlanym pozytywnie wpłynął na rynek nieruchomości. Aktualnie realizowane projekty deweloperskie, a także te, które są w trakcie opracowywania, stworzyły wiele możliwości dla zainteresowanych inwestorów zarówno lokalnych jak i zagranicznych. Dynamicznie rozwijający się rynek mieszkaniowy jest napędzany przez szybko rosnącą populację, która według prognoz ma przekroczyć 100 milionów do roku 2050. Popyt na mieszkania szacuje się na 200 000 domów rocznie, a lukę w tym sektorze na 3 miliony domów. Perspektywy to przede wszystkim budowa mieszkań, osiedli i domów, rozwój i zarządzanie osiedlami mieszkaniowymi i budynkami biurowymi, udostępnianie i zarządzanie obiektami konferencyjnymi i bankietowymi, centrami handlowymi czy budowa i zarządzanie nieruchomościami o mieszanym przeznaczeniu. Inwestorzy mogą tworzyć synergię z National Housing Corporation (NHC) lub Tanzania Building Agency (TBA) i innymi prywatnymi firmami w celu dostarczenia komercyjnych rozwiązań budowlanych do celów mieszkalnych i komercyjnych.

Podsumowanie

Niezagospodarowane terytoria, brak technologii, systemu zarządzania i wciąż rosnący popyt są szansą dla inwestorów zagranicznych. Import znacznej ilości środków produkcji stwarza okazję do ekspansji rynku tanzańskiego i różne możliwości w ramach systemu łańcucha wartości. Rosnąca liczba ludności i rosnące dochody sprzyjają środowisku biznesowemu, który w Tanzanii wciąż rozrasta się i jest jednym z głównych priorytetów rozwojowych Tanzanii.

Rozpoczynając swoją działalność na rynku Tanzanii przedsiębiorcy powinni pamiętać o istnieniu „instytucji nieformalnych”, do których zalicza się: kultura, wartości, powszechnie akceptowane wzorce zachowań, religia, wierzenia i zaufanie społeczne. Przedsiębiorcy powinni próbować dostosować się do istniejących warunków, które są zupełnie innych od zachodnich. Często nie mogąc odnaleźć się w rzeczywistości kraju afrykańskiego przedsiębiorca stara się walczyć z istniejącymi „instytucjami nieformalnymi”. W związku z tym konieczne jest uzbrojenie się w cierpliwość oraz podjęcie próby wniknięcia lub zrozumienia istniejących okoliczności.

Źródła/Przydatne strony:

http://www.brela.go.tz/

http://www.mof.go.tz/

http://www.nbs.go.tz/

www.tanzaniainvest.com

http://www.tic.co.tz/

https://www.tra.go.tz/


O autorze:

Emilia Bamwenda – Doktorantka II roku w Instytucie Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Wrocławskiego. Absolwentka magisterskich studiów Stosunków Międzynarodowych i licencjackich Europeistyki na Uniwersytecie Wrocławskim. Specjalizuje się w tematyce pomocy rozwojowej, polityki gospodarczej i ekonomii rozwoju państw Afryki Wschodniej ze szczególnym zainteresowaniem rozwoju społeczno-gospodarczego Tanzanii. Ponadto do jej obszarów zainteresowań wpisuję się integracja regionalna Afryki Wschodniej oraz tematyka migracji. W celu zgłębienia obszaru badawczego, odbyła liczne wyjazdy studyjne do Tanzanii, Ugandy i Kenii. Podczas cyklicznych wyjazdów stara się obserwować rynki Afryki Wschodniej oraz prowadzić rozmowy w ministerstwach i agencjach rozwojowych. Swoimi spostrzeżeniami dzieliła się na międzynarodowych oraz krajowych konferencjach zarówno naukowych jak i branżowych.  Jest członkiem Rady Doktorantów i Sądu Koleżeńskiego, Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego, Sejmiku doktorantów Uniwersytetu Wrocławskiego.

 

 

[1]Witryna Tanzania NationalBureau of Statistcs, źródło: http://www.nbs.go.tz/, dostęp 14.06.2018.

[2]Witryna Banku Swiatowego: http://www.worldbank.org/en/publication/global-economic-prospects

[3]https://www.heritage.org/index/explore?view=by-variables

[4]http://data.isdb.org/pxfdrcg/world-bank-development-indicators-wdi-2017-idb-aggregates?tsId=1071340

[5]Tanzania National AGOA Strategy, Ministry of Trade and Investment, 2016, https://agoa.info/downloads/national-strategies/6213.html.

[6]Blue print for Regulatory Reforms to Improve the Business Environment.

[7] Sustainable Industrial Development Policy 1996-2020; National Investment Policy 1996.

[8]WitrynaTraiding Economics: https://tradingeconomics.com/tanzania/exports.

[9]Witryna Tanzania Investment Center: http://www.tic.co.tz/.

[10] UN COMTRADE, 2016.

[11]Witryna Tanzania Bureau of Statistics of Tanzania (NBS): http://www.nbs.go.tz/

[12]Ministry of Livestock and Fisheries Budget Speech 2018/2019.

[13]53 milionów ludzi w 2017,  44% populacji poniżej 15 lat. Wzrostludności: 2.7% rocznie.