W dniach 10-11 maja w Jordan University College (JUCo) w Morogoro w Tanzanii odbyła się I Międzynarodowa Konferencja pt. „Changes and Identity in a Globalizing World”, współorganizowana przez JUCo, Uniwersytet w Salzburgu i UMCS. Konferencja miała charakter interdyscyplinarny. Wysiłku organizacyjnego podjęli się Polacy zatrudnieni na uczelni: o. dr Jacek Górka oraz dr Grzegorz Trela.
Po odśpiewaniu hymnu Tanzanii „Mungu ibariki Afrika” (suahili Boże, błogosław Afryce) gości bardzo serdecznie powitał prorektor JUCo prof. Daniel Mkude. Otwierając konferencję, postawił pytanie: „Czy w zmieniającym się świecie można mówić o niezmiennej tożsamości?” Następnie głos zabrał gość honorowy ambasador RP w Tanzanii Krzysztof Buzalski, który zwrócił uwagę na polsko-tanzańskie akcenty w Morogoro. Znajduje się tu cmentarz polskich uchodźców (jeden z siedmiu w Tanzanii), którzy w liczbie 20 tysięcy trafili do Afryki (Kenii, Tanganiki, Ugandy) na mocy układu między premierem RP Władysławem Sikorskim a Iwanem Majskim z 1941 r. Ambasada dba o miejsca pamięci narodowej w Tanzanii. Niedługo na stronie ambasady zostanie umieszczona interaktywna mapa polskich cmentarzy. W tematykę konferencji wprowadził zebranych dr Grzegorz Trela, który zauważył, że autorzy nadesłanych referatów pochodzą z całego świata: Tanzanii, Kenii, Nigerii, Demokratycznej Republiki Konga, Polski, Austrii, Stanów Zjednoczonych, co jest znakiem czasów. W globalizującym się świecie różne kultury spotykają się ze sobą.
Reprezentowane były różne dyscypliny: ekonomia, socjologia, teologia i filozofia. W bloku ekonomicznym Kembo Bwana z College of Business Education (CBE) w Dodomie (stolicy Tanzanii) przedstawił analizę wyników finansowych dwóch kategorii szpitali w Tanzanii – powiatowych (CDH, ang. Council Designated Hospitals) i prowadzonych przez organizacje pozarządowe i religijne (VAH, ang. Volunteering Agency Hospitals). Punktem wyjścia do analizy była teoria wyboru publicznego, która stwierdza, że monopolizacja dostarczania usług przez sektor publiczny prowadzi do nadpodaży i nieefektywności. Robert Mashenene z tej samej uczelni poruszył bardzo ważny problem bezrobocia wśród absolwentów szkół wyższych. Jako jedno z możliwych rozwiązań podał samozatrudnienie i opowiedział o doświadczeniach CBE w kształceniu na temat prowadzenia własnego biznesu. Konrad Czernichowski z UMCS wygłosił referat pt. „Integracja gospodarcza w ramach Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej a tożsamość Wschodnioafrykańczyka”, w którym zwrócił uwagę na różne podejście do integracji w ramach Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej w poszczególnych państwach partnerskich. Moderował on też jeden z paneli. Uzupełniającym i pogłębiającym te rozważania był referat Petra Maziku (CBE) pt. „Konsekwencje barier pozataryfowych na cenę kukurydzy w dystryktach Mbozi i Momba w Tanzanii: analiza komparatystyczna”. Rynek kukurydzy w Tanzanii charakteryzuje się niską produktywnością i dużą liczbą barier pozataryfowych. Cena za kukurydzę otrzymywana przez rolników jest odwrotnie proporcjonalna do zakresu barier pozataryfowych oraz odległości od rynku, gdzie może być ona sprzedana. Mkubya Raphael Wambua z JUCo przedstawił zastosowania teorii ekonomii tożsamości, której pionierami byli George Akerlof i Rachel Kranton. Przeanalizował mianowicie przydatność nowych technologii dla rolników uprawiających ryż w Tanzanii. Dzięki radiu, telewizji i telefonii komórkowej (np. poprzez aplikację Tigo Ukulimo, suahili Tigo Rolnictwo) duża odległość od miasta nie przeszkadza im w zdobywaniu informacji. Potrzebne są jednak szkolenia, aby nauczyć ludzi na wsi korzystać z internetu za pomocą smartfonu. Prelegent zarekomendował również rządowi politykę dofinansowania nowych technologii dla mieszkańców obszarów rolnych. Kelvin Mwita z Mzumbe University w Dar es-Salaam przedstawił z kolei skutki zmian technologicznych na praktyki zarządzania zasobami ludzkimi. Przykładem może być zastosowanie testów psychometrycznych, wideokonferencje, przeprowadzania rekrutacji na odległość.
Wymiar socjologiczny miał zaprezentowany przez Olaisa Lotang’amwakiego z JUCo referat o społeczno-ekonomicznej integracji osób z niepełnosprawnościami w Tanzanii, gdzie ponad 3 mln osób (9 proc. społeczeństwa) jest niepełnosprawnych. Należą oni do najbardziej zmarginalizowanej części społeczeństwa. Organizacją, która na poziomie krajowym zrzesza 6 stowarzyszeń osób niepełnosprawnych oraz organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami, jest Shivyawata. Do głównych problemów, z jakimi spotykają się osoby z niepełnosprawnościami, należą: niedostosowana infrastruktura w większości centrów zdrowia, posterunków policji; nieznajomość języka migowego; niedobór tłumaczy tego języka; ukrywanie dzieci z niepełnosprawnościami przez rodziców. Catherine Akoth Ongoro i Veneranda Rutainurwa z JUCo przedstawiły kontekst kulturowy i jego znaczenie w projektowaniu systemów monitorowania systemów edukacyjnych aplikujących nowe technologie. Zwróciły przy tym uwagę na wyzwania związane z ochroną prywatności. Immaculate Frodwa z JUCo zajęła się tożsamością mężczyzny i zmianami, jakim ona podlega. Rola mężczyzny w rodzinie jest bardzo ważna. Większość dzieci ulicy nie ma ojca. W dzisiejszym świecie trudno jest spełnić oczekiwania tradycyjnej męskości. Ta nieumiejętność rodzi frustrację, niską samoocenę, popadanie w rozmaite choroby, w tym alkoholizm. Alternatywne wzorce męskości obejmują zgodę na wyrażanie uczuć, szacunek wobec kobiet. Hilda Muigu przedstawiła referat na temat zmian kulturowych we współczesnym społeczeństwie. Na wstępie zaakcentowała, że nie istnieje coś takiego, jak kultura afrykańska. Dlatego skupiła się na bogatej kulturze swojego ludu Kikuju.
Nauki teologiczne reprezentowali Sophia Kremser z Uniwersytetu w Salzburgu w Austrii oraz o. Jacek Górka OFM z JUCo. Teolożka zajęła się transnarodowymi migracjami. Na świecie jest 258 mln migrantów. Tylko 14 proc. z nich to Afrykanie. Migracje powiązane są m.in. z religijnym zjawiskiem afrykańskich nowych ruchów religijnych, przede wszystkim pentakostalnych. Z kolei o. Górka przedstawił teologiczną refleksję na temat tożsamości na bazie „African Ecclesiastical Review”. W latach sześćdziesiątych Kościół afrykański był na krawędzi schizmy. Biskupi proponowali synod afrykański, na którym mogło dojść do odrzucenia postanowień Soboru Watykańskiego II.
W ramach konferencji miała również miejsce debata filozoficzna między Michaelem Zichym z Uniwersytetu w Salzburgu oraz Grzegorzem Trelą z JUCo. Zichy zwrócił uwagę, że człowiek jest produktem różnych wpływów. Czynnikami, które zjednoczyły Europę, były kultura oparta na filozofii greckiej i chrześcijaństwie, wspólne doświadczenia katastrof, jakimi były dwie wojny światowe, a także postępująca integracja gospodarcza. Według Grzegorza Treli tożsamość afrykańska jest produktem kolonizacji. Panafrykanizm powstał jako reakcja na kolonializm. W XIX wieku ludzie nie myśleli o sobie jako o Afrykanach. Utożsamiali się z lokalnymi grupami etnicznymi. Michael Zichy przedstawił ponadto koncept obecny jedynie w języku niemieckim Menschenbild – odnosi się on do tego, jak rozumiany jest człowiek. Codziennie przypisujemy spotykanym ludziom różne cechy. Jednak Menschenbild jest szczególnym rodzajem przypisania cech nie konkretnemu człowiekowi, ale człowiekowi w ogólności. Są dwa główne rodzaje Menschenbild indywidualistyczny i kolektywistyczny. Nieporozumienia między ludźmi wynikają m.in. z tego, że każdy ma swój Menschenbild. Kelvin Shijja Kuhumba podjął temat roli nowych technologii w realizacji założeń afrykańskiego humanizmu, którego centralnym pojęciem jest ubuntu. Jednym ze stwierdzeń filozofii ubuntu jest: Umuntu ng’muntu nga abantu (z suahili: „Stajemy się w pełni osobą poprzez relacje z innymi”). Jednym z przedstawicieli ubuntu jest Thaddeus Metz z RPA. W ramach ubuntu wyróżnia on dwa elementy: tożsamość i solidarność. Nowe technologie (jak Whatsapp) umożliwiają tworzenie grup, które budują tożsamość. Gdy ktoś z grupy znajduje się w potrzebie, uruchamia się postawa solidarności. W kolejnym referacie Romanus Ejike Okorie (Nigeryjczyk z JUCo) zastanawiał się, na ile kapitalizm jest humanistyczny. Grzegorz Trela przedstawił następnie referat nieobecnej Anny Karnat z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Dotyczył on tożsamości indywidualnej w tradycyjnych, nowoczesnych i postmodernistycznych społeczeństwach. Z kolei Konrad Czernichowski odczytał referat Espéranta Mwiahamaliego Lukobo z Uniwersytetu w Lubumbashi w Demokratycznej Republice Konga pt. „Afrykańskie wartości zagrożone zmianami”, w którym krótko scharakteryzowane zostały tzw. afrykańskie wartości: humanizm i braterstwo, wspólnotowość, moralność, rodzina, wartości ekonomiczne, takie jak współpraca, prawa człowieka, wiedza i mądrość obecna w przysłowiach. W dyskusji zakwestionowano jednak samo istnienie wartości „afrykańskich”, wskazując, że jedynymi wspólnymi rzeczami dla afrykańskich wartości jest kryterium geograficzne (mieszkanie na kontynencie afrykańskim) i kryterium etniczne (czarna skóra). Żadne z tych kryteriów – zdaniem Grzegorza Treli – nie może być zaakceptowane. Zwrócił on także uwagę na to, że błędem jest rozszerzanie lokalnych wartości na całą Afrykę. Wskazał ponadto na rozdźwięk między teorią a praktyką. Jako podstawowe stwierdzenie afrykańskiego humanizmu podaje się: „Ja jestem, ponieważ my jesteśmy”. Tymczasem powszechność korupcji w wielu afrykańskich krajach przeczy wartości dbania o wspólne dobro.
Owocem konferencji ma być monografia. Kolejna edycja konferencji odbędzie się na Wydziale Ekonomicznym UMCS na przełomie maja i czerwca 2020 r. Będzie ona również miała charakter interdyscyplinarny.
Konrad Czernichowski – adiunkt na Wydziale Ekonomicznym UMCS. Kieruje lubelskim ośrodkiem Ruchu Solidarności z Ubogimi Trzeciego Świata „Maitri” (www.maitri.pl).