Europa Środkowo-Wschodnia – Afryka – jak wykorzystać potencjał

Tekst powstał w całości dzięki współpracy InvestAfrica.pl oraz Chatham House na podstawie raportu Central and Eastern Europe and Sub-Saharan Africa: The Potential of Investment Partnerships for Mutual Benefit autorstwa Damira Kurtagica.


Wzrost znaczenia Afryki Subsaharyjskiej dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej jest zauważalny. Wartość polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych w regionie Afryki Subsaharyjskiej w 2017 roku wyniosła 238 mld USD. Eksport z Polski wzrósł, aż o 500%, ale należy zauważyć, że wszystkie kraje Europy Środkowo-Wschodniej odnotowały wzrost w eksporcie. Na eksport z Afryki składają się głównie nieprzetworzone dobra takie jak tytoń, aluminium, cukier, czy kawa. Kraje afrykańskie importują z krajów Europy Środkowo-Wschodniej głównie maszyny, pojazdy oraz towary stalowe. Wbrew powszechnej opinii większość przepływów inwestycyjnych nie przechodzi z Europy Środkowo-Wschodniej do Afryki. W rzeczywistości więcej jest inwestycji z Afryki, które są lokowane w Europie Środkowo-Wschodniej.

Korzyści z inwestycji są odczuwalne dla obydwu stron. Inwestycje przynoszą w Afryce miejsca pracy. Polski URSUS stworzył w Etiopii fabrykę, która zatrudnia 200 pracowników, z czego większość stanowią kobiety. Wiedza, którą otrzymali afrykańscy rolnicy wpłynęła pozytywnie na rozwój komercyjnego rolnictwa w tym regionie. Afrykańskie inwestycje w Polsce utworzyły ponad 3000 miejsc pracy według Polskiego Ministerstwa Gospodarki.

Współpraca z Afryką jest bardzo ważna, dlatego kraje Europy Środkowo-Wschodniej zaczęły wprowadzać nową politykę ekonomiczną mającą komercyjne podejście do Afryki. Pierwszym krajem były Węgry z programem „Otwarcia na południe” w 2015 roku. Program zakładał wzmożoną współpracę handlową z  krajami Ameryki Łacińskiej oraz Afryki. Otwarto także nowe ambasady  w Angoli, Etiopii i Ghanie oraz domy handlowe w Angoli, Etiopii i Kenii. W Polsce w 2013 roku rozpoczęto program „Go Africa”. Głównymi założeniami programu była intensyfikacja handlu z wybranymi krajami Afryki. Polska strategia zagraniczna na lata 2017-2021 zakłada wzrost znaczenia powiązań ekonomicznych z krajami dalszymi niż sąsiednie. Podobne założenia strategii zagranicznych zostały zaprezentowane przez Czeskie Ministerstwo Przemysłu i Handlu w 2006 roku. Bułgaria i Rumunia pomimo rosnącego wolumenu handlu z Afryką Subsaharyjską  nie ustaliły jednolitej strategii politycznej. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej są zainteresowane rozwojem handlu i relacji ekonomicznych poza Unią Europejską i najbliższym otoczeniem, ponieważ dywersyfikacja źródeł inwestycji pozwala na zminimalizowanie ryzyka w przypadku kryzysu ekonomicznego w jednej części świata. Dla krajów afrykańskich niezbędna jest współpraca handlowa, która pozwoli na produkcję przemysłową oraz zarobki z wartości dodanej, a nie handel surowcami, które są bardziej podatne na zmiany cen.

Bliższe relacje pomiędzy krajami mogą być również osiągnięte poprzez programy stypendialne dla studentów. Węgry w latach od 1957 do 1993 roku zawarły umowy kulturalne (w tym edukacyjne), które pozwoliły studiować 315 studentom z Afryki na Węgrzech. Obecnie są to wykształceni ludzie, którzy obejmują wysokie stanowiska w rządzie i w prywatnych przedsiębiorstwach. Ich doświadczenia wpływają pozytywnie na stosunki Afryki z Europą.

Promocja inwestycji wymaga obustronnych wysiłków. Rządy Europy Środkowo Wschodniej, w szczególności należące do grupy V4 posiadają instytucje, które wspierają działalność ich firm w Afryce. Korzyści wynikają z dofinansowania przez Unię Europejską. Pomoc finansowa dla przedsiębiorców może pochodzić ze współpracy państwowych instytucji finansowania rozwoju oraz w ramach programu nowych inwestycji zagranicznych Unii Europejskiej, znanego jako EU External Investment Plan (EIP). EIP jest wdrażany w poszczególnych państwach europejskich w postaci funduszy przekazywanych do pośredników finansowych. Są to między innymi:

The Czech-Moravian Development Bank (CMZR) oraz Polski Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) obecnie przechodzą proces oceny filarów, aby móc pobierać środki z Komisji Europejskiej. Polski Bank Gospodarstwa Krajowego oferuje finansowanie na ekspansję polskich przedsiębiorstw za granicą przez Polski Fundusz Rozwoju, który oferuje pożyczki w wysokości 8-10 mln Euro. Pod koniec 2018 roku gwarantowana suma funduszy wyniosła 1,54 mld Euro i została rozdzielona na 28 instytucji finansowych. EIP zostało stworzone, aby zwiększyć ilość inwestycji sektora prywatnego w Afryce. Korzyściami dla przedsiębiorstw są gwarancje finansowe, zmniejszenie potencjalnego ryzyka inwestycji w Afryce oraz pomoc techniczna. Z pomocy mogą skorzystać dowolne przedsiębiorstwa pochodzenia europejskiego, afrykańskiego, bądź innego. Warunkiem jest przedstawienie  jasnego wpływu na rozwój. Najważniejszymi dziedzinami wskazanymi przez Unię Europejską są: zrównoważona energia i łączność, MŚP, zrównoważone rolnictwo, przedsiębiorczość w odległych terenach, agrobiznes, zrównoważone miasta oraz „Digital4Development”.

Dostarczanie rzetelnych informacji jest niezbędne w celu przełamania stereotypów dotyczących trudności działalności gospodarczej w Afryce. Jedną z dobrych praktyk jest nagłaśnianie pozytywnych przykładów przedsiębiorstw, które odniosły sukces na Czarnym Lądzie. Kolejną dobrą praktyką jest wzmacnianie reprezentacji dyplomatycznej. Przez lata  reprezentacja dyplomatyczna stawała się coraz silniejsza, ale brakuje reprezentacji na wysokim szczeblu. Liczba konsulatów oraz konsulatów honorowych przeważa nad liczbą ambasad. Kolejnym problemem jest niewystarczająca liczba pracowników placówek. Kraje Europy Wschodniej, zwłaszcza z grupy V4 mają w zwyczaju organizować wizyty państwowe na szczeblu ministerialnym. Niektóre powołały nawet dwustronne komisje współpracy gospodarczej. Niestety regularne wizyty głów państw należą do rzadkości. Kluczem do sukcesu są regularne kontakty, a nie jedynie symboliczne wizyty polityczne. Wizyty członków rządu wzmacniają wiarygodność działań i zachęcają prywatne przedsiębiorstwa do działań. W Polsce informacji o inwestycjach dostarcza Polska Agencja Inwestycji i Handlu. Polska posiada również zagraniczne biura handlu zagranicznego zlokalizowane na Wybrzeżu Kości Słoniowej, Etiopii, Kenii, Nigerii i w Senegalu. Kolejnym źródłem informacji są fora biznesowe oraz usługi informacyjne dla  biznesu.

Afryka jest atrakcyjnym miejscem dla współpracy gospodarczej, o czym świadczy coraz większa ilość wzajemnych inwestycji oraz rosnący wolumen handlu. Przez ostatnią dekadę wzrosła liczba rozwiązań instytucjonalnych wspierających biznes, ale współpraca dyplomatyczna oraz programy wymiany studenckiej nadal wymagają dalszego rozwoju.


Marcin Majewski – Student międzynarodowych stosunków gospodarczych na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu. Przyszły doktorant wydziału Nauk Ekonomicznych. Obecnie odkrywa swoje pasje naukowe. Zainteresowany kryptowalutami, handlem internetowym oraz Azją. W wolnych chwilach pochłonięty nauką języka mandaryńskiego i podróżami. Dostępny pod emailem 160213@student.ue.wroc.pl