20 marca 2019 r. w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy przy ul. Koszykowej 26/28 w Warszawie została otwarta wystawa i odbyła się debata pt. „Współpraca na rzecz edukacji w Afryce. Polskie działania w XXI wieku”. Jest to kolejne przedsięwzięcie realizowane w ramach stałego cyklu „Afryka na Koszykowej” w partnerstwie ww. Biblioteki z Polskim Towarzystwem Afrykanistycznym (PTAfr.), Katedrą Języków i Kultur Uniwersytetu Warszawskiego, Staromiejskim Domem Kultury oraz Festiwalem AfryKamera. Pomysłodawcą, autorem koncepcji i koordynatorem był Eugeniusz Rzewuski, filolog-afrykanista, były st. wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego i były dyplomata (kierownik ambasad RP w Tanzanii i w Angoli (ambasador). On też, po słowach powitalnych dyrektora Biblioteki, pana Michała Strąka, dokonał otwarcia i krótkiego wprowadzenia do wystawy. Wystawa w pełnym zestawie prezentacyjnym posadowiona jest na stronie internetowej Biblioteki. W fizycznej przestrzeni wystawowej o temacie informuje 16 drukowanych plansz oraz prezentacja wideo na dużym ekranie TV. Objaśnieniu tej konstrukcji i zawartości wystawy służyła też prezentacja fragmentów filmu dokumentalnego zrealizowanego przez TVP Gdańsk pt. „Dopowiedziana historia. Polacy dla Angoli” w reżyserii Małgorzaty Rakowiec. Zasoby tekstowe wystawy to m.in. zestaw 11 tekstów przedstawiających przykładowe projekty i obszary współpracy w kształceniu uczniów i studentów afrykańskich z polskim udziałem. Ich autorami są: Karolina Bieniek (Fundacja „Art Transparent”), Konrad Czernichowski (UMCS), Kinga Lendzion (UKSW), Tadeusz Makulski (Katolicki Ruch „Maitri”), Nina Pawlak (UW), Grzegorz Trela (Jordan University College w Morogoro w Tanzanii) i Izabela Will (UW). Wprowadzenie opracował Eugeniusz Rzewuski. Częścią wystawy wirtualnej sa także Galeria fotografii i fragmenty reportaży telewizji angolskiej (TPA) i polskiej (TVP3).
Debacie w formacie panelowym przewodniczyła Hanna Rubinkowska-Anioł, przewodnicząca PTAfr. W panelu wystąpili: Karolina Bieniek z Fundacji „Art Transparent” z Wrocławia, Agata Czaplińska z MSZ, Wiesław Ptach, pracownik SGGW i prezes Fundacji Nauka dla Rozwoju, oraz Izabela Will z UW. W spotkaniu uczestniczyli ponadto także Afrykanie mieszkający w Polsce.
Po słowach powitania Hanny Rubinkowskiej-Anioł jako pierwsza o zabranie głosu została poproszona Agata Czaplińska, Naczelnik Wydziału ds. Wdrażania Pomocy Rozwojowej z Departamentu Współpracy Rozwojowej MSZ. Zwróciła ona uwagę, że stosunkowo prosto jest wybudować infrastrukturę (szkoły, przedszkola), dużo trudniej – zmienić stosunek do edukacji. Michał Cygan (także z MSZ – wicedyrektor Departamentu Afryki i Bliskiego Wschodu) uzupełnił tę wypowiedź, mówiąc, że inwestycje w kapitał ludzki są inwestycjami z największym potencjałem, choć często korzyści z nich płynące są odroczone w czasie. Agata Czaplińska przywołała też inicjatywę fundacji Partners Polska, która w zachodniej Kenii wspiera edukację włączającą, kształcąc kadrę w kierunku pracy z uczniami niepełnosprawnymi i ich rodzinami. W wyniku projektu frekwencja tych dzieci wzrosła o 60 proc. Wcześniej były one marginalizowane czy wręcz ukrywane przed światem przez ich rodziców.
O ciekawym i ambitnym projekcie „Książka dla Gwinei” opowiedziała Karolina Bieniek. Na uwagę zasługuje w nim to, że zbadano gruntownie potrzeby na miejscu. Po wielu rozmowach, m.in. w Ministerstwie Edukacji Narodowej Gwinei, postanowiono dostarczyć 100 000 elementarzy. Wybrano materiał gwinejski dostosowany do lokalnych warunków. Zastrzeżenie, jakie podczas debaty zgłosiła przedstawicielka PTAfr., dotyczyło tego, że podręcznik był napisany w języku francuskim, a nie lokalnym (np. najpopularniejszym fulfulde). Karolina Bieniek odpowiedziała na to, że nie jest rolą partnera ingerowanie w politykę edukacyjną suwerennego państwa, które zdecydowało utrzymać oświatę w języku kolonizatora.
Izabela Will przywołała audycję w radiu nigeryjskim, w której doktorzy wypromowani w Polsce bardzo ciepło opowiadali o naszym kraju. W ten sposób stają się oni najlepszymi ambasadorami Polski w Nigerii. Zresztą o bardzo pozytywnym odbiorze Polski w Gwinei mówiła również wdowa po konsulu honorowym Polski w Gwinei, pani Maria Romanowska-Barry. Gwinejczycy pamiętają o tym, że Polska była pierwszym krajem na świecie, który uznał niepodległość ich kraju.
Wiesław Ptach przedstawił kulisy swojego zaangażowania w projekt rozwojowy współfinansowany przez MSZ w ramach Wolontariatu Polska Pomoc. Wciągnięci w niego zostali nauczyciele akademiccy z różnych wydziałów SGGW (m.in. specjaliści od hodowli bydła i nauk weterynaryjnych). Swoją wiedzą i doświadczeniem wspierali oni szkoły rolnicze w Tengeru – mieście, gdzie założono obóz dla polskich uchodźców, którym udało się wyjechać z ZSRR w czasie II wojny światowej.
Wrażenie na wszystkich przybyłych zrobił zakończony już projekt stworzenia od podstaw Akademii Rybołówstwa i Nauk o Morzu w Angoli. O głos został poproszony dyrektor handlowy Navimor Commercial Jarosław Popis, który przytoczył spektakularne fakty: 20 studentów z Angoli, którzy nauczyli się polskiego i dołączyli do polskich studentów w Akademii Morskiej w Gdyni (obecnie Uniwersytet Morski), by przygotować się do pracy w nowo otwartej uczelni w swoim kraju; 90 polskich firm uczestniczących w projekcie (wśród nich Navimor, Asseco, Cegielski), 28 podręczników akademickich przetłumaczonych z polskiego na portugalski. Projekt ten w dużej mierze był finansowany przez kredyt Rządu RP dla Rządu Angoli w ramach umowy o pomocy wiązanej. Prezes Popis przytoczył anegdotę, że podczas budowy Polacy z reguły byli przez Angolczyków utożsamiani z profesorami. Dodajmy jednak, że polskich wykładowców w tej uczelni nie ma.
Gorącą dyskusję wzbudziła kwestia odmów wizowych dla afrykańskich kandydatów. Przedstawiciele MSZ obecni na sali tłumaczyli powody tego stanu rzeczy. Winili pewne prywatne uczelnie z Polski. Bez sprawdzania poziomu kandydatów przyjmowały one wszystkich chętnych, którzy – jak się później okazywało – nie potrafili nic konsulowi powiedzieć o Polsce ani o kierunku, na który aplikują. Pracownicy MSZ przyznali też, że system stypendiów dla studentów zagranicznych jest obecnie niewystarczający.
Wystawa w części prezentacji planszowej i wideo dostępna jest do 5 kwietnia w Bibliotece Publicznej m. st. Warszawa przy ul. Koszykowej 26/28 w Warszawie, a w całości – na stronie http://www.koszykowa.pl/dla-czytelnikow/home/archiwum/19-wystawy/4855-wystawa-angola, zaś archiwalny zapis wideo z debaty dostępny jest pod adresem http://www.koszykowa.pl/dla-czytelnikow/home/debaty-miedzynarodowe/134-debaty-miedzynarodowe/debaty-miedzynarodowe/4868-20-03-2019-debata-wspolpraca-na-rzecz-edukacji-w-afryce-polskie-dzialania-w-xxi-wieku. Opracowanie graficzne wystawy jest dziełem zespołu studentów grafiki z Polsko-Japońskiej Akademii Technik Komputerowych w Warszawie, przygotowanym pod kierunkiem prof. dr hab. Ewy Sataleckiej. Wystawę planszową opracowaną przez Navimor udostępniła Ambasada Angoli w Warszawie.
Konrad Czernichowski – ur. 1980 we Wrocławiu ekonomista i teolog, w latach 2004-2012 związany naukowo i dydaktycznie z Uniwersytetem Wrocławskim, obecnie adiunkt na Wydziale Ekonomicznym UMCS w Lublinie. Kieruje lubelskim ośrodkiem Ruchu Solidarności z Ubogimi Trzeciego Świata „Maitri” (www.maitri.pl). Członek Polskiego Towarzystwa Afrykanistycznego. Autor monografii „Integracja afrykańska – uwarunkowania, formy współpracy, instytucje”, współautor książek „Klątwa surowcowa w Afryce? Przypadek Zambii i Botswany” i „Kompendium wiedzy o organizacjach międzynarodowych”. W Afryce spędził łącznie ponad dwa lata.
