Afryka to niezwykły kraj, o wielkim bogactwie naturalnym i jednocześnie wielu problemach polityczno-gospodarczych. Takimi zdaniami otwierane są często artykuły i opracowania temat Afryki. Mam nadzieję, że wśród większości czytelników i czytelniczek pojawiła się wówczas lekka konsternacja. Afryka to oczywiście nie kraj, a kontynent, drugi na świecie pod kątem wielkości, składający się z 54 bardzo różnych państw. Dla porównania, w Europie mamy 45 krajów [1] i dobrze wiemy, że Włochy i Islandia lub Niemcy i Grecja, to zupełnie inne miejsca, nie tylko pod względem klimatu i przyrody, ale także języka, kultury, tradycji czy historii. Z czego zatem wynika tendencja na patrzenia na Afrykę jako monolit? Najczęściej wiedzę dotycząca krajów afrykańskich czerpiemy z podręczników szkolnych, programów przyrodniczych lub podróżniczych oraz przekazów medialnych, które to koncentrują się jedynie na pewnych aspektach tego wielobarwnego miejsca na Ziemi.[2]
W latach 2013-2015 współprowadziłam międzynarodowy projekt edukacyjny o nazwie „Makutano Junction. Multimedialne metody nauczania w edukacji globalnej.” Jego celem było budowanie zrozumienia pomiędzy szkołami w Kenii i Europie, aktywizowanie i angażowanie uczniów i uczennic do wspólnych działań [3]. W jego ramach prowadziliśmy badania nad przekonaniami europejskiej młodzieży wobec Afryki. Ankietę badawczą, wypełniali młodzi ludzie ze szkół średnich w Bułgarii, Estonii, Polsce i szkół podstawowych z Wielkiej Brytanii. Okazało się, że wyniki są mocno zbliżone. We wszystkich krajach pierwszymi skojarzeniami z Afryką były słowa: „Sahara, bieda, gorąco, pustynia, wojna” [4]. Uczniowie rzadko wymieniali współczesna architekturę czy infrastrukturę w kontekście kontynentu. A przecież samoloty przywożące turystów lądują na lotniskach, w miastach są hotele, biurowce, szkoły, szpitale, centra handlowe. Gdy podczas warsztatów w polskich szkołach pokazywałam zdjęcia drapaczy chmur, młodzież myślała, że to obrazy Nowego Jorku albo Frankfurtu, a nie Kampali czy Johannesburga. Ale czy może być inaczej, jeśli w polskiej podstawie programowej do geografii na poziomie gimnazjum Afryka pojawia się na przykład w kontekście „związków pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach Afryki na południe od Sahary”? [5]
Jakie zatem oblicza posiada Afryka? Różnorodne, odpowiada Ryszard Kapuściński, pisząc: „Ten kontynent jest zbyt duży, aby go opisać. To istny ocean, osobna planeta, różnorodny, przebogaty kosmos. Tylko w wielkim uproszczeniu, dla wygody, mówimy – Afryka” [6]. Procesy globalizacyjne końca XX wieku umożliwiły niezwykły postęp technologiczny i komunikacyjny wielu regionów na świecie, przede wszystkim wielkich metropolii. Niestety nie wszyscy uczestniczą w tym rozwoju ma równych zasadach, rozwój nie jest zrównoważony i dlatego na świecie występują obszary ubóstwa oraz obszary kumulacji dobrobytu finansowego. Afryka nie stanowi tu wyjątku, dlatego ważne jest by szerzyć wiedzę o tym rejonie świata pokazując go z różnych perspektyw. Taki cel przyświeca edukacji globalnej, dziedzinie nauk, która zajmuje się badaniem zjawisk globalnych, współzależności pomiędzy systemami kulturowymi, społecznymi, finansowymi, politycznymi i życiem ludzi.[7] Edukacja globalna nie skupia się na opisywaniu zjawisk, ale na badaniu przyczyn danych sytuacji i opisywaniu ich w szerszym kontekście, zachęcając do samodzielnego i krytycznego myślenia, umiejętności zaliczanych do kluczowych kompetencji XXI wieku.
A jak to wygląda w praktyce? Jak można zdobyć alternatywną, uzupełniającą wiedzę na temat świata? Internet jest oczywiście fantastycznym źródłem wiadomości, ale trzeba z niego umiejętnie korzystać. Zachęcam by wygooglować takie miejsca jak Nairobi, Addis Abeba, Algier, Johannesburg, Brazzaville, Abudża i popatrzeć na fotografie przedstawiające centra tych stolic. W mediach społecznościowych, szczególnie na Instagramie i Twiterze od 2015 roku zawrotna kariera robi hashtag #TheAfricaTheMediaNeverShowsYou (Afryka, której nie zobaczysz w mediach). Wpisując go znajdziemy zdjęcia z branży mody do branży filmowej, od ogromnych kampusów uniwersyteckich po elektrownie wiatrowe i słoneczne, od starożytnych meczetów do bardzo nowoczesnych szpitali. Jedna z pomysłodawczyń kampanii była 17-letnia Ghanijka, która miała dość stereotypowego przedstawiania swojego kraju w światowych mediach. O niebezpieczeństwie pojedynczej historii wyjętej z kontekstu w niezwykły sposób opowiadała pisarka Chimamanda Adichie [8] podczas wykładu TED Talks. Ostrzegała przed tym, że styczność tylko z jednym punktem widzenia na temat osób lub miejsc ogranicza naszą perspektywę i zakłóca prawdziwy obraz. Dlatego warto być dociekliwym, czerpać z wielu źródeł, a przede wszystkim poznawać i doświadczaćę na własnej skórze Jak mówi polskie przysłowie „podróże kształcą”, więc serdecznie wszystkich zachęcam do świadomego podróżowania. Wskazówki i ciekawostki na czym to polega mozna znaleźć na stronie inicjatywy post- turysta.[9]
[1] Statystki ONZ dostępne pod adresem https://unstats.un.org/unsd/methodology/m49/overview/
[2] Paweł Średziński, Afryka i jej mieszkańcy w polskich mediach, Fundacja “Afryka Inaczej”, Warszawa 2011, publikacja dostępna na stronie http://afryka.org/batory/raport_batory.pdf (dostęp: 30.07.2017)
[3] Informacje na temat projektu wraz ze scenariuszami lekcji dostępne na stronie http://www.makutanojunction.org/ (dostęp: 30.07.2017)
[4] Raport badawczy z projektu Makutano Junction (Makutano Junction Research Report), Londyn, 2015
[5] Podstawa Programowa Przedmiotu Geografia dostepna pod adresem: https://men.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/5e.pdf W tym kontekscie warto sie rowniez zapoznac z raportem organizacji Grupa Zagranica z analizy wybranych podręczników szkolnych w świetle założeń edukacji globalnej, ktoru mozna znalezc pod adresem: http://zagranica.org.pl/sites/zagranica.org.pl/files/attachments/Publikacje/EdukacjaGlobalna/gz_raport_analiza-podrecznikow_www.pdf (dostęp: 30.07.2017)
[6] Ryszard Kapuściński, Heban, Warszawa 1999, s. 5.
[7] Definicja edukacji globalnej zostala wypracowana w 2011 r. w drodze procesu międzysektorowego pomiędzy Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Ministerstwem Edukacji Narodowej oraz Grupą Zagranica. Broszura z definicja dostepna pod adresem: https://www.polskapomoc.gov.pl/files/Dokumenty_i_Publikacje/broszura_EG_web.pdf (dostęp: 30.07.2017)
[8] Chimamanda Ngozi Adichie, “Niebezpieczeństwo jednej historii” (wykład dostepny na stronie TED: https://www.ted.com/talks/chimamanda_adichie_the_danger_of_a_single_story?language=pl)
[9] http://post-turysta.pl/ (dostęp: 30.07.2017)
O autorce:
Malgorzata Anielka Pieniazek
Politolożka, edukatorka, aktywistka, absolwentka Wydziału Dzienikarstwa i Nauk Politycznych w Warszawie i stypendystka na Freie Universität w Berlinie. Obecnie bada zagadnienia związane z edukacją globalną, m. in. współzależności globalne pomiędzy krajami Globalnego Południa i Globalnej Północy w ramach doktoratu na Institute of Education UCL. Anielka zajmuje się także tematyką zmian klimatycznych, migracji, uchodźctwa i praw człowieka. Jest ekspertką do spraw edukacji globalnej; w ubiegłych latach współpracowała z Amnesty International, Humanity in Action oraz Fundacją Partners Polska.
